SỞ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ THÀNH PHỐ CẦN THƠ

Khoa học, công nghệ và Đổi mới sáng tạo - Khơi dậy khát vọng kiến tạo tương lai

Aflatoxin - Độc tố nguy hiểm gây ung thư gan

[26/04/2020 18:32]

Một nghiên cứu dịch tễ học, tổng hợp số liệu từ 17 nghiên cứu khác nhau được thực hiện ở Trung Quốc, Đài Loan và khu vực phía nam châu Phi cho thấy, Aflatoxin là nguyên nhân gây ra 17% các ca ung thư gan. Aflatoxin có nhiều trong các loại ngũ cốc bị mốc như ngô, lạc, sắn... Aflatoxin nguy hiểm không chỉ vì độc tính của nó mà còn vì sự tồn tại dai dẳng (không mất đi khi xử lý ở nhiệt độ 100 độ C).

Aflatoxin là độc tố vi nấm sản sinh tự nhiên bởi một số loài Aspergillus (một loại nấm mốc), trong đó đáng chú ý nhất là Aspergillus flavus và Aspergillus parasiticus. Hiện nay, các nhà nghiên cứu đã phát hiện khoảng 16 loại Aflatoxin khác nhau: Aflatoxin B1, B2, B2a, B3, G1, G2a, M1, GM2, P1, Q1, RO, RB1, RB2, AFL, AFLH, AFLM và những chất bắt nguồn từ methoxy, ethoxy và acetoxy. Tuy nhiên chỉ một số ít trong chúng (trong đó có Aflatoxin B1) được ghi nhận là hợp chất xuất hiện trong tự nhiên, các chất còn lại được sản sinh trong quá trình trao đổi chất, hoặc là các dẫn xuất.

Trong các loại độc tố Aflatoxin, thì Aflatoxin B1 là mạnh nhất. Sau khi vào cơ thể người hoặc động vật, nó chủ yếu được gan xử lý và chuyển thành một loại dẫn xuất khác, có khả năng gắn chèn cho DNA nên gây ra đột biến cho DNA. Vì chủ yếu được chuyển hoá ở gan, nên Aflatoxin B1 là chất gây ung thư gan mạnh nhất mà con người từng biết.

Một điều nguy hiểm là Aflatoxin khá bền với nhiệt độ, một vài nghiên cứu cho rằng Aflatoxin bị phân huỷ hoàn toàn ở 160 độ C nhưng điều này hiện vẫn còn đang tranh cãi. Chính vì thế, khi ngũ cốc đã bị mốc thì nên loại bỏ, vì dù có chế biến ở nhiệt độ cao thì ăn vào vẫn gây nguy hiểm.

Ảnh minh họa

Ung thư gan là loại ung thư khá phổ biến ở người châu Á, bao gồm cả Việt Nam, trong đó nhiễm virus HBV được cho là lý do chủ yếu. Bên cạnh đó, còn một nguyên nhân khác, ít được chú ý hơn, đó là sự phơi nhiễm với Aflatoxin.

Theo một thống kê, gần 4 tỷ người (xấp xỉ 1/2 dân số thế giới) bị phơi nhiễm với Aflatoxin, đặc biệt cư dân của những nước vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới, từ châu Á đến châu Phi, nơi có nhiệt độ và độ ẩm cao. Nhiệt độ trong khoảng 25-32 độ C và độ ẩm trên 12% là điều kiện tối ưu cho 2 loại nấm mốc Aspergillus flavus và Aspergillus parasiticus vốn sản xuất ra Aflatoxin như một loại chất chuyển hoá thứ cấp tự nhiên.

Tại Việt Nam, theo kết quả của một nghiên cứu gần đây trên các bệnh nhân ung thư gan nguyên phát điều trị tại Bệnh viện Hữu nghị (Hà Nội) cho thấy, có Aflatoxin B1 trong mô gan của hơn 83% số bệnh nhân; 17% bệnh nhân có cùng lúc 2 yếu tố nguy cơ là Aflatoxin B1 và virus gây viêm gan; 13% mang cùng lúc 3 yếu tố nguy cơ là Aflatoxin B1, rượu và thuốc lá.

Theo các nhà nghiên cứu, bệnh ung thư gan nguyên phát ở Việt Nam liên quan chặt chẽ với nhiễm Aflatoxin B1 qua thực phẩm. Rượu cũng làm tăng hàm lượng độc tố này trong cơ thể vì các lý do: hầu hết bệnh nhân nghiện rượu đều dùng rượu trắng được nấu từ gạo, sắn, ngô… là những lương thực dễ nhiễm nấm mốc sinh độc tố Aflatoxin B1; đa số người nghiện rượu khi uống thường dùng lạc rang trong khi Aflatoxin B1 trở nên dễ hấp thu hơn khi tan trong rượu.

Phương pháp tốt nhất để ngăn ngừa sự phơi nhiễm với Aflatoxin là ngăn chặn không cho 2 loại nấm mốc Aspergillus flavus và Aspergillus parasiticus phát triển trên các loại nông sản, bằng cách kiểm soát chặt chẽ các quy trình từ trồng trọt, đến thu hoạch và lưu trữ. Đất trồng trọt có thể được xử lý bằng một số loại vi khuẩn như Bacillus subtilis hoặc nấm men, vì những loại này ức chế sự phát triển của nấm Aspergillus flavus trong đất. Trong thu hoạch và lưu trữ, các bước như: tạo sự thông thoáng, khô ráo, kiểm soát nhiệt độ và độ ẩm; phơi sấy nông sản, tránh không cho tiếp xúc với đất; chọn lựa để loại bỏ những hạt bị hỏng, mốc trước khi chế biến... là tối quan trọng nhằm hạn chế sự lây lan, phát triển của nấm độc và quá trình sản xuất độc tố.

Trong một nghiên cứu công bố năm 2017, được thực hiện tại 6 tỉnh/ thành phố với 2.370 mẫu ngô, thì lượng Aflatoxin phát hiện được dao động trong khoảng 2 μg/kg đến 34 μg/kg (trung bình là 13,1 μg/kg). Tuy nhiên, khi khảo sát 551 người về sự nhận thức đối với độc tố Aflatoxin thì chỉ có 55 người biết về nó (~10%). Đây là một con số báo động, cho thấy công tác tuyên truyền về vấn đề này cần được quan tâm.

Tóm lại, Aflatoxin là một chất gây ung thư mạnh, đặc biệt là ung thư gan. Aflatoxin do 2 loại nấm mốc Aspergillus flavus và Aspergillus parasiticus tạo ra trong điều kiện nóng ẩm, rất khó bị phân huỷ, có thể tích luỹ và lan truyền qua chuỗi thức ăn. Tính đến thời điểm hiện tại vẫn chưa có loại thuốc nào có thể điều trị đặc hiệu độc tố Aflatoxin. Triệt để loại bỏ các sản phẩm từ ngũ cốc có dấu hiệu bị mốc và biết rõ nguồn gốc, xuất xứ, quy trình sản xuất là những điều cần làm để bảo vệ bản thân và gia đình khỏi sự phơi nhiễm của loại độc tố này.

ntqnhu

 

Theo Tạp chí Khoa học và Công nghệ Việt Nam
Bản quyền @ 2017 thuộc về Sở Khoa học và Công nghệ thành phố Cần Thơ
Địa chỉ: Số 02, Lý Thường kiệt, phường Tân An, quận Ninh Kiều, thành phố Cần Thơ
Điện thoại: 0292.3820674, Fax: 0292.3821471; Email: sokhcn@cantho.gov.vn
Trưởng Ban biên tập: Ông Trần Đông Phương An - Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ thành phố Cần Thơ